PENGURUSAN LEMBANGAN SALIRAN BERSEPADU ( IRBM )

PENGURUSAN LEMBANGAN SALIRAN BERSEPADU ( IRBM )

1.0        Pengenalan

Sejak dari awal tamadun lagi, sungai memainkan peranan yang penting dalam kehidupan manusia. Hal ini jelas terbukti apabila tamadun-tamadun awal manusia bermula dari lembah-lembah sungai. Sebagai contohnya, Tamadun China yang bermula dari lembah sungai Hwang Ho. Hal ini kerana sungai mempunyai pelbagai fungsi seperti pengangkutan, sumber makanan dan minuman serta bidang pertanian. Namun demikian, sungai mempunyai kadar air dan kapasiti yang sentiasa berubah mengikut musim dan keadaan. Sungai sebagai nadi sumber air semulajadi negara juga boleh menimbulkan bencana dan malapetaka akibat daripada kecuaian manusia dan kejadian semulajadi jika tidak diuruskan dengan sempurna. Pada masa kini, sungai selalu dikaitkan dengan sedimen dan pencemaran air semakin meruncing dan memerlukan tindakan penjagaan dan pemeliharaan segera.

Dalam visi bagi pengurusan air tahun 2025, Malaysia akan memelihara dan menguruskan sumber air dengan cekap bagi menjamin keperluan air yang mencukupi dan selamat untuk digunakan. Oleh sebab itu, satu rangka kerja telah dibentuk bagi menghadapi cabaran pengurusan air pada masa hadapan seperti menguruskan sumber air dengan cekap dan berkesan, bergerak ke arah Pengurusan Lembangan Sungai  Bersepadu (IRBM). Hal ini secara langsung dapat meningkatkan kesedaran untuk kemampuan azam politik dan bergerak ke arah perkhidmatan air yang mencukupi dan maju bagi merealisaikan status Negara Maju 2020.

2.0        Definisi Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu (IRBM )

2.1        Definisi sungai

Menurut Ensiklopedia Dunia She-Szi Jilid 20, sungai membawa maksud kumpulan air yang banyak mengalir di atas bumi dalam bentuk terusan yang panjang. Kebanyakan sungai bersumber dari gunung atau bukit. Sungai adalah berbeza ukuran dan saiznya. Sesetengah sungai begitu kecil sehingga airnya terus kering pada musim panas dan musim kering. Sungai terpanjang di dunia ialah Sungai Nil di Afrika yang mengalir sepanjang 6671 kilometer.  

2.2        Definisi lembangan sungai

Lembangan sungai boleh definisikan sebagai kawasan dari mana semua air larian permukaan mengalir melalui jaringan anak-anak sungai, sungai-sungai utama dan kemungkinan tasik dan berakhir ke laut melalui satu kuala, muara atau delta. Lembangan sungai adalah entiti alam apabila terdapatnya air tawar iaitu merupakan sumber utama sejak dahulu kala. Lembangan sungai memainkan peranan yang penting bukan sahaja hanya dalam kitaran air, tetapi juga hampir semua kitaran kehidupan lain di muka bumi. Penggunaan seharian oleh aktiviti manusia menyebabkan ketidakseimbangan terhadap lembangan sungai apabila mengalami konflik di bahagian hulu dan hilir sungai. Maka, adalah perlunya pengurusan secara mapan untuk keseimbangan ekosistem lembangan saliran.

2.3        Definisi Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu ( IRBM )

“IRBM is a process of coordinating conservation, management and development of water, land and related resources across sectors within a given river basin, in order to maximise the economic and social benefits derived from water resources in an equitable manner while preserving and, where necessary, restoring freshwater ecosystems."

(Global Water Partnership, 2000).

Intergrated River Basin Management (IRBM) atau Pengurusan Sistem Lembangan Saliran Bersepadu adalah satu proses penyelarasan dalam pemuliharaan, pengurusan dan pembangunan sumber air, tanah dan sumber-sumber berkaitan merentasi semua sektor di dalam sesebuah lembangan sungai. IRBM bertujuan untuk memaksimumkan faedah sosial ekonomi bagi sumber air secara mapan dan pada masa yang sama memelihara atau mengembalikan semula ekosistem semulajadi sumber air.  Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS) amat mementingkan kualiti bekalan air kepada pengguna. Oleh itu, JPS telah melancarkan projek Pengurusan Lembangan Sungai Bersepadu untuk menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan sumber bekalan air di negara ini.

Dalam konteks Global Water Partnership, pengurusan sumber air bersepadu ditakrifkan sebagai suatu proses yang mempromosikan pembangunan yang terkoordinasi dan pengurusan air, tanah, dan sumber daya yang berkaitan untuk tidak hanya memaksimumkan kesejahteraan ekonomi dan sosial tetapi juga menjamin keadilan dan keberlanjutan. 

Rajah 1: Lembangan Sungai Selangor dalam www.google.map ( 18/10/2010 : 7.45 pm )

Dalam konteks pengurusan, aspek ini menerangkan pengurusan sebagai usaha sesebuah organisasi mencapai matlamat atau objektif melalui perancangan, penyelenggaraan, kepimpinan dan kawalan sumber yang efektif dan secara efisien. Menurut Frank G.W Jaspers (2003), pengurusan lembangan didefinisikan sebagai keseluruhan sumber kualiti air, kuantiti air dan integriti persekitaran. Pengurusan lembangan saliran diagih-agihkan mengikut sempadan-sempadan pentadbiran, sempadan-sempadan politik dan mengikut objektif tertentu organisasi dan institusi berkepentingan. Perancangan sumber air merupakan proses berterusan yang melibatkan, membuat keputusan atau pilihan mengenai cara-cara alternatif penggunaan sumber air yang sedia dengan tujuan untuk mencapai matlamat tertentu pada beberapa waktu pada masa depan.

Dungumaro dan Madulu (2003), mentakrifkan pengurusan sumber air bersepadu sebagai suatu proses, perubahan, dan pendekatan yang menggunakan sumber daya air dan pengurusan ke dalam ekonomi nasional secara adil tanpa merosakkan keseimbangan ekosistem. Radif (1999), berpendapat bahawa pengurusan sumber air bersepadu didasarkan pada persepsi air sebagai bahagian integral dari ekosistem, sumber daya alam dan sosial dan ekonomi yang baik. IRBM juga bermaksud lembangan sungai yang diurus sebagai satu entiti dan bukannya secara berasingan oleh pihak pengurusan yang berbeza dan tiada kerjasama. IRMB adalah persediaan untuk menyatupadukan dan menyelaras dasar, program dan amalan. IRBM mengetengahkan isu air dan isu yang berkaitan dengan air. IRBM memerlukan keupayaan professional yang lebih baik dan penambahbaikan/peningkatan dari segi kewangan, perundangan, pengurusan dan keupayaan politik.

Di Malaysia, Pengurusan Lembangan Sungai Bersepadu (Integrated River Basin Management / IRBM) merupakan cara pengurusan bersepadu dalam mengatasi pelbagai masalah dan isu sumber air seperti pencemaran air, kekurangan air dan banjir dalam konteks isu guna tanah dan pembangunan di sesebuah lembangan sungai. Lembangan Langat di Semenanjung Malaysia adalah terdiri daripada empat buah daerah, iaitu Hulu Langat, Kuala Langat dan Sepang di Selangor, serta empat mukim di Negeri Sembilan. Lembangan ini mempunyai keluasan kira-kira 2 940 km² dan merupakan suatu pusat perindustrian, pembangunan dan pentadbiran di Malaysia yang merangkumi projek nasional seperti Putrajaya, Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala Lumpur (KLIA) dan Koridor Raya Multimedia (MSC).

           

Rajah 2: Keratan Rentas Lembangan Saliran            dalam http://www.tntigeografi.blogspot.com ( 18/10/2010 : 08.54 pm ).

Lembangan sungai adalah sistem yang kompleks kerana mempunyai banyak komponen yang saling bergantung dalam setiap lembangan. Setiap aktiviti memberi kesan kepada kuantiti dan kualiti air sungai termasuk sistem ekologinya dan seterusnya mempunyai implikasi terhadap ekonomi, sosial dan alam sektiar. Oleh sebab itu, kesemua komponen yang kritikal perlu diambil kira dalam proses perancangan untuk sungai dan lembangannya pendekatan ini adalah merupakan Pengurusan Sungai Secara Bersepadu (IRBM). IRBM merupakan subset daripada Intergrated Water Resource Management (IWRM) dan merupakan kaedah atau pendekatan yang berkesan untuk mencapai objektif IWRM berasaskan Lembangan Sungai. IRWM melibatkan persepaduan pengurusan semua sumber air iaitu air permukaan, air tanah dan “interance” dengan air masin. Kerajaan mengguna pakai kaedah Pengurusan Sumber Air Bersepadu (IWRM) untuk mengoptimumkan pengurusan sumber air serta menggubal Pelan Pengurusan Lembangan Sungai Langat, Selangor. Satu kajian sumber air bawah tanah di negeri Johor, Kedah, Negeri Sembilan, Sabah, Sarawak dan Selangor disiapkan pada tahun 2002. Garis panduan untuk memasang sistem tadahan dan penggunaan air hujan juga diperkenal.

3.0        Objektif utama Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu ( IRBM )

IRBM bertujuan untuk mewujudkan satu keseimbangan dan memenuhi kehendak fungsi-fungsi semulajadi sesebuah sistem lembangan sungai dan juga pembangunannya. Pengurusan harus memenuhi kehendak masyarakat untuk mengurus lembangan sungai bagi menyokong aktiviti pertanian dan industri dan juga melindungi ekosistem semulajadi serta kegunaan rekreasi.

Sistem saliran bandar mapan (SUDS) juga merupakan subset kepada IRBM. SUDS adalah satu konsep sistem saliran jangka panjang yang mengambil kira faktor-faktor alam sekitar dan sosial. Pendekatan yang digunakan ialah mengekalkan aliran semulajadi, penyusupan dan penembusan air ke dalam tanah, penyingkiran atau penapisan bahan buangan, penyingkiran bahan pencemar oleh tumbuhan. Sistem saliran di kawasan bandar telah berubah daripada kaedah tradisional yang hanya berfungsi untuk mengawal banjir kepada rekabentuk yang lebih bersepadu iaitu kepada kawalan banjir, pengurusan kualiti dan kemudahan. Konsep pengurusan air berperingkat menggalakkan pembahagian sesuatu kawasan tadahan kepada beberapa sub-tadahan di mana ianya mempunyai ciri-ciri saliran dan kegunaan tanah dengan strategi sistem saliran yang berlainan. Menguruskan air secara setempat bukan sahaja dapat mengurangkan kuantiti air larian yang diuruskan di sesuatu tapak bahkan ianya mengurangkan air yang perlu disalurkan keluar dari tapak.

          Bouwer (2000), menggariskan beberapa isu utama pengurusan sumber air bersepadu yang  tidak hanya merangkumi pengurusan bekalan, tetapi juga berkaitan dengan pengurusan permintaan (pemuliharaan air, alihan air untuk menggunakan dengan pulangan ekonomi yang tinggi), pengurusan kualiti air, kitar semula dan penggunaan semula air, ekonomi, penyelesaian konflik , penglibatan awam, kesihatan awam, aspek persekitaran dan ekologi, aspek sosiobudaya, simpanan air (termasuk simpanan jangka panjang atau air perbankan), penggunaan kata penghubung air permukaan dan air tanah, kawalan pencemaran air, fleksibiliti, pendekatan serantau, pengubahsuaian cuaca, serta kesan jangka panjang.

4.0        Konsep Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu ( IRBM )

Konsep IRBM telah dikenal pasti oleh Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS) telah diperkenalkan pada. Namun, konsep ini dipandang enteng oleh kerajaan. Dato Seri Dr. Mahathir Mohammad telah mengarahkan untuk menubuhkan Lembangan Urus Air Selangor (LUAS) pada tahun 1999 di peringkat Selangor sebagai model institusi yang memainkan pengurusan sumber air. Pada tahun 2002, JPS telah membentangkan konsep IRBM kepada Majlis Sumber Air Negara. Konsep ini telah dusetujui untuk diterima dan diaplikasi dalam pengurusan lembangan Saliran. Perubahan ini merangkumi dari aspek perancangan dan reka bentuk daripada pendekatan tradisional yang bertumpu kepada pertimbangan yang menyeluruh (holistic).

          Terdapat pelbagai konsep telah diketengahkan dalam IRBM. Konsep utama IRBM ialah pengurusan air bersepadu merangkumi komponen-komponen sosial, ekonomi, ekologi dan elemen-elemen fizikal alam sekitar. Dari aspek terminologinya, konsep ini menekankan gabungan pengurusan sumber air berdasarkan lebih daripada satu sistem yang saling bergantung antara satu sama lain. Dalam hal ini, konsep integrasi berperanan penting. Integras ialah satu seni yang membentuk atau menggabungkan perkara atau sistem kepada satu sistem yang lebih global.

          Dalam pada itu, konsep pelestarian sungai juga terdapat dalam IRBM. Pelestarian sumber air ialah tindakan dalam memelihara dan memanfaatkan potensi sumberdaya sungai semaksimal mungkin. Namun demikian, pelestarian sungai harus seoptimum yang mungkin agar memberikan manfaat dan kesejahteraan kepada masyarakat sekarang tanpa melupakan potensi dan peluang manusia generasi yang akan datang dalam memanfaatkan sumberdaya sungai tersebut. Dalam aspek ini, pemuliharaan dan perlindungan amat dititikberatkan. Hal ini bermaksud, tiada pengeksploitasian terhadap lembangan-lembangan sungai. Peningkatan kualiti sungai pula  lebih tertumpu kepada badan air mengikut karakter-karakternya. Keadaan ini boleh menyempurnakan satu atau lebih sifat lembangan saliran yang dipengaruhi oleh fungsi hidrologi ataupun kualiti air tersebut.

5.0        Inisiatif-inisiatif untuk menjayakan Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu ( IRBM )

Dalam hal ini, pelbagai inisiatif telah dilancarkan untuk menjayakan IRBM. World Wildlife Fund (WWF, 2008) menghuraikan tujuh elemen kunci untuk sebuah inisiatif IRBM yang berjaya. IRBM merupakan sebuah visi jangka panjang oleh pihak berkepentingan yang bersetuju untuk membangunkan pengurusan lembangan sungai. Dasar integrasi, keputusan dan kos di seluruh kepentingan sektoral seperti industri, pertanian, pembangunan bandar, navigation, pengurusan industri perikanan dan pemuliharaan, termasuk melalui strategi pengurangan kemiskinan. IRBM juga memberi tumpuan dalam membuat keputusan secara strategik berkenaan dengan skala aliran sungai, yang menjadi panduan kepada segala tindakan pada peringkat tempatan. Aspek pengurusan masa turut ditekankan, masa yang berkesan dengan memanfaatkan peluang yang muncul ketika merangka rancangan yang strategik. Dalam pada itu, penyertaan yang aktif daripada pihak berkepentingan berkaitan dalam menguruskan maklumat serta membuat keputusan dengan baik dan telus. Pelaburan juga memainkan peranan penting. Menggalakkan pelaburan yang mencukupi  daripada kalangan kerajaan, sektor swasta, mahupun organisasi masyarakat untuk menyertai proses perancangan dan pengurusan lembangan sungai. Sebuah pengetahuan yang kukuh berkenaan dengan lembangan sungai dan alam sekitar serta sosioekonomi yang mempengaruhinya.

 

Rajah 3: Faktor-faktor Kejayaan Kritikal bagi Pengurusan Lembangan Sungai    dalam http://www.tntigeografi.blogspot.com ( 18/10/2010 : 08. 45 pm )

Oleh yang demikian,  kunci fungsi IRBM adalah:

(i) penilaian keseimbangan air

(ii) dasar-dasar dan strategi

(iii) undang-undang yang menyokong standard peraturan

(iv) perancangan dan peruntukan

(v) kualiti dan kuantiti permukaan dan air tanah

(vi) agensi dalaman dan penyelarasan yang berpusatkan masyarakat

(vii) peningkatan kapasiti dan kesedaran

(viii) penyertaan awam

Pendekatan menyeluruh dan metodologi pelaksanaan dalam mencapai IRBM seluruh dunia masih tidak jelas dan abstrak. Hal ini kerana isu-isu dalam IRBM adalah bidang yang sangat kompleks. Malaysia telah menerapkan konsep IRBM bawah Rancangan Malaysia Kesembilan dan sebelumnya Lapan Rancangan Malaysia. Tugas yang tetap adalah untuk mengintegrasikan perancangan, reka bentuk dan pengurusan operasi dalam IRBM. Abdullah (2003), menyatakan terdapat beberapa negara yang boleh menjadi model terbaik dalam usaha yang berterusan dan holistik. Sebagai contohnya, model Maipo dari negara Chile.

6.0        Prinsip-prinsip asas yang perlu ada dalam Pengurusan Lembangan Bersepadu ( IRBM )

6.1        Definisi prinsip-prinsip asas Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu ( IRBM )

Prinsip bererti sesuatu asas, dasar, keyakinan, dan pendirian. Merujuk kepada pengertian ini  tersirat makna bahawa kata prinsip itu menunjukan kepada suatu hal yang sangat penting, mendasar dan harus diperhatikan, memiliki sifat mengatur dan mengarahkan, serta sesuatu yang  selalu ada atau terjadi pada situasi. Terdapat prinsip-prinsip asas yang perlu ada dalam IRBM. Antara prinsip-prinsip asas IRBM ialah pengaruh persekitaran, rangka kerja institusi, dan pengurusan kaedah serta teknologi.

Aspek Pengurusan Lembangan Bersepadu (IRBM) adalah berdasarkan pada fakta yang menyatakan bahawa tanah dan sungai dalam lembangan adalah bersatu yang memerlukan pengurusan secara bersepadu berikutan rangkaian biotik dalam satu ekosistem sungai sangat bergantung kepada bahan organik yang dihasilkan dalam ekosistem tanah di lembangan sungai dan sebahagian sungai-sungai yang ada di dunia ini dikategorikan sebagai heterotropik untuk menyeimbangkan tenaga.  Prinsip-prinsip asas ini penting dalam menjayakan pengurusan bersepadu. Prinsip-prinsip dalam IRBM memerlukan pengurusan yang memberikan tumpuan kepada semua sumber  semulajadi iaitu udara, flora dan fauna di lembangan. Prinsip IRBM juga ada memfokuskan rangka kerja dalam cara menyeimbangkan keperluan manusia dan keperluan habitat, haiwan serta  tumbuh-tumbuhan. Aspek pengurusan kaedah dan teknologi dalam pemulihan sumber-sumber asli lembangan turut ditekankan. Pendekatan-pendekatan telah dilaksanakan untuk memastikan prinsip-prinsip asas dalam IRBM berjalan lancar.

6.2        Prinsip-prinsip asas Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu (IRBM )

6.2.1   Pengaruh persekitaran ( polisi, undang-undang dan kewangan )

Salah satu prinsip utama yang terdapat dalam IRBM ialah pengaruh persekitaran. Persekitaran yang menyokong bagi IRBM pada dasarnya adalah dasar dan undang-undang yang menentukan “rules of the game” dan membolehkan para pihak berkepentingan di semua peringkat dan di semua sektor masyarakat untuk memainkan peranan masing-masing dalam pembangunan dan pengurusan lembangan saliran dan sumbernya.  Sebuah dasar yang jelas mengenai penggunaan dan pengurusan sungai menjelaskan peranan kerajaan dan siapa yang akan menjadi perancang, pengatur, pembekal perkhidmatan dan lain-lain diperlukan.  Dasar tersebut harus disokong oleh undang-undang yang sesuai, yang boleh menjadi undang-undang sungai yang menyeluruh untuk menyelaras pelbagai undang-undang sektoral yang ada atau kombinasi kedua-duanya.

Struktur pembiayaan diperlukan untuk menyokong dasar dan undang-undang.  Air harus dilihat dalam keadaan yang baik dengan adanya kedua-dua nilai sosial dan ekonomi.  Perkara tersebut harus ada kejelasan dalam menentukan kadar dengan peruntukan untuk kos pemulihan, kos kecekapan dan jika perlu, harga mekanisme sokongan untuk menutup nilai sosial air.  “Pengguna membayar” dan “pencemar membayar” merupakan prinsip-prinsip yang diperlukan untuk menggalakkan penggunaan sumber secara berterusan melalui pengurusan permintaan. Penswastaan memerlukan bekalan pasaran. Semua orang dalam masyarakat mempunyai keperluan untuk suatu bekalan air dan rawatan air buangan serta sanggup membayar dengan harga yang berpatutan terhadap perkhidmatan ini.  Situasi ini berpotensi untuk memohon kepada perniagaan swasta. Sebaliknya ramai rakyat percaya bahawa mereka tidak mempunyai faedah terhadap sistem saliran dan kawalan banjir dan menyebabkan mereka enggan untuk membayar perkhidmatan tersebut. Perniagaan swasta akan dapat mengurangkan risiko seperti ini.

Penswastaan dan pasaran air (perdagangan dalam air dan pencemaran) mempunyai peranan dalam struktur pembiayaan tetapi peraturan pengambilan harus dibuat dengan jelas dari awal.  Kesedaran dalam kalangan pihak berkepentingan persekitaran yang meyokong dan tanggungjawab masing-masing, bidang kuasa dan peranan dalam struktur ini penting untuk IRBM berkesan.  Satu rasa tinggi dalam akauntabiliti harus diperkenalkan kepada semua pihak untuk memastikan kejelasan dan akauntibiliti.

6.2.2   Rangka kerja institusi

Rangka Kerja Instistusi berperanan penting dalam melaksanakan Pelan Tindakan dalam menjayakan IRBM. Rancangan boleh dibuat dengan jawatankuasa sementara atau perunding, tapi ianya hanya sangat berguna jika rancangan tersebut dilaksanakan. Hal ini memerlukan mereka sepenuhnya disokong oleh pihak berkuasa dan ada komitmen politik. Dalam jangka panjang,  hal ini adalah perlu untuk membina rangka undang-undang dan institusi yang tepat.

            Rangka institusi diperlukan untuk dimasukkan ke dalam amalan IRBM selaras dengan sokongan faktor persekitaran. Menurut Frank G.W. Jaspers (2003:3), institusi merupakan sebuah organisasi atau pertubuhan yang telah dibentuk untuk tujuan spesifik bergantung kepada set peraturan kerja yang bermula dari pertubuhan khas, undang-undang atau hubungan dalam masyarakat atau komuniti. Walau bagaimanapun, dalam konteks yang lebih luas, institusi boleh menjadi formal dan tidak formal serta merupakan kombinasi daripada polisi dan objektif, undang-undang dan peraturan, organisasi dengan undang-undang dan pusat nilai, perancangan operasional dan prosedur, mekanisme insentif, mekanisme tanggungjawab dan norma, tradisi, kebiasaan dan adat resam (Shahrizaila bin Abdullah, 2000:2).

Masalah kewangan merupakan antara cabaran institusi-institusi, terutamanya apabila orang awam enggan untuk membayar cukai dan  perkhidmatan air. Jaspers (2003:12) menyatakan bahawa isu-isu penentuan harga air dan perolehan harga adalah belum ditetapkan. Namun, penerimaan perolehan harga air adalah meluas. Penerimaan ini adalah atas kesanggupan dan keupayaan pengguna-pengguna air untuk infrastruktur yang diperlukan. Walau bagaimanapun, adakah itu harga mempunyai khidmat akses untuk air mentah atau dilindungi dari bencana banjir atau harga merawat pencemaran adalah dibayar oleh pengguna. Oleh itu, perkara ini sentiasa menjadi isu. Namun hakikatnya, hasil bayaran daripada orang awam adalah penting bagi membiayai perbelanjaan tahunan kendalian air seperti pentadbiran, penyelenggaraan dan perkhidmatan.

Belanjawan yang terhad dan jumlah kakitangan yang sedikit, pengurusan institusi akan memerlukan penyelarasan yang teratur untuk memerhatikan isu-isu kualiti dan kuantiti air. Ianya juga saling berhubung kait dengan kejuruteraan, saintifik, undang-undang dan juga isu perancangan. Apabila satu model dipilih bagi satu kawasan, integrasi dalam kalangan pemegang kepentingan adalah penting bagi menentukan hala tuju untuk mencapai kejayaan di kawasan tersebut.  

Rangka kerja ini akan meletakkan peranan dan fungsi dari pelbagai agensi di peringkat yang berbeza. Seperti fungsi tanah dan air negara, sebuah organisasi peringkat negara akan memainkan peranan penting, meskipun akan wujud keperluan untuk menyokong perkara ini dengan institusi di peringkat kerajaan persekutuan dan tempatan.  Seiring dengan prinsip garis pendekatan penglibatan awam, peranan masyarakat awam harus diperiksa sehingga menjadi yang terbaik untuk mengintegrasikan mereka ke dalam kerangka institusi. Frank G.W. Jaspers (2003:3) menjelaskan peraturan sebagai apa prosedur yang perlu dipatuhi, apa maklumat yang mesti atau tidak untuk dilengkapkan dan apa hasil yang akan diperuntukkan untuk mempengaruhi individu. Pada peringkat kerajaan, yang ideal akan menjadi kuasa tunggal dengan memegang semua hak-hak dan mungkin juga menangani pengurusan sungai secara menyeluruh dan bersepadu.  Hal ini dapat berfungsi sebagai agensi one-stop yang bertanggungjawab ke atas perancangan keseluruhan, penyelarasan, pemantauan, tatacara, perizinan, menegakkan dan pengurusan sungai serta sumbernya.  Hal ini sebaiknya dilakukan dalam rancangan utama lembangan saliran melibatkan semua input.  Agensi ini harus memfokuskan kepada peranan regulasi dan tidak pada masa yang sama pembekal perkhidmatan atau pemaju untuk mengelakkan berat sebelah dan potensi konflik kepentingan. Kesukaran yang dihadapi pula adalah dari segi potensi untuk mengkoordinasi pelbagai parti, menubuhkan dan menentukan kuasa, dan mendapatkan simpanan kewangan. Kejayaan institusi dasar lembangan juga memberi pengaruh yang besar terhadap lembangan.

Peningkatan kapasiti institusi akan diperlukan untuk membina pengetahuan, kemahiran dan kepakaran yang diperlukan untuk melaksanakan tugas-tugas yang diperuntukkan.  Keupayaan tersebut seharusnya tidak tebatas kepada institusi pemerintah sahaja, tetapi juga harus merangkumi agensi-agensi swasta dan juga masyarakat.  Pembangunan kapasiti boleh merangkumi pembinaan rangkaian antara dan di dalam institusi. Pengurusan dasar-lembangan merupakan rangka yang fleksibel yang menyatukan pengurusan dengan keseluruhan sumber bumi, biologikal, air, infrastruktur, ekonomi yang berkaitan dengan lembangan. Kumpulan-kumpulan dasar geografi ini, termasuklah entiti awam dan kerajaan yang bekerjasama dalam mengumpul sumber dan maklumat serta mencapai matlamat yang berkaitan dengan air.

Institusi pengurusan lembangan saliran seperti Jabatan Pengurusan Saliran (JPS) perlu untuk merangka dan melaksanankan amalan–amalan dan program pengurusan yang melibatkan perlindungan kualiti air dan kawalan kuantiti air. Pemantauan program harus dilakukan untuk menilai keberkesanan sesuatu amalan pengurusan lembangan saliran tersebut. Institusi juga perlu menunjukan peningkatan kualiti air untuk mengatur belanjawan yang bersesuaian.

Contoh yang lain ialah fundamental mekanisme penyelarasan untuk memastikan beberapa langkah integrasi. Persekutuan dan beberapa agensi Kerajaan negeri yang melakukan tugas pengurusan sumber air di Sungai Pahang. Peranan mereka secara jelas ditakrifkan dalam jangka masa operasi dan penyelenggaraan, prasarana air pembangunan, penyelidikan dan pembangunan sumber air. Selain itu, Majlis Sumber Air Kebangsaan adalah landasan untuk membincangkan isu-isu sumber air pengurusan antara Kerajaan Persekutuan dan negeri yang menjamin koordinasi pelbagai pihak berkepentingan dalam pengurusan lembangan saliran akan menjadi berfungsi dengan baik.

Oleh itu, memandangkan pengurusan sumber semulajadi melibatkan pelbagai agensi dan mereka yang berkepentingan, maka pengurusannya wajar dilaksanakan dengan melibatkan pelbagai pihak dari setiap peringkat pengurusan termasuklah golongan professional, pentadbir, saintis, perundangan dan juga orang ramai. Penyusunan pelbagai institusi (Institutional Arrangement) merupakan salah satu langkah penting dalam pengurusan lembangan bagi mengembalikan fungsi kualiti dan kuantiti air yang telah dicemari.

 

6.2.3   Pengurusan instrumen dan teknologi

Pengurusan Instrumen dan teknologi adalah merupakan alat-alat yang membolehkan IRBM dipraktikkan.  Penilaian sumber kuasa yang sedia ada dalam lembangan saliran dan tuntutan di dalamnya membentuk prasyarat asas untuk menentukan “carrying capacity” lembangan dan sejauh mana perkara itu boleh menyokong kegiatan pembangunan. Dalam rangka untuk menguruskan lembangan saliran secara bersepadu dan berterusan, terdapat keperluan untuk mengumpul, menyusun, mengatur, mengemas, menganalisa dan menyebarkan semua maklumat yang berkaitan dengan pengurusan berkaitan di lembangan tersebut.  Ini boleh dikategorikan menjadi dua kategori asas bergantung kepada keterangan cara tersebut dipetakan, iaitu sebagai rangka pengetahuan atau ruang maklumat. Pengetahuan rangka maklumat merujuk kepada maklumat yang hanya ada di atas peta pengetahuan yang dihasilkan oleh individu melalui proses pembelajaran untuk memahami konsep-konsep, idea dan hubungan mereka.  Rangka maklumat ruang merujuk kepada maklumat yang secara logiknya boleh dipetakan ke dalam koordinat geografi di dunia sebenar. Dasar untuk ini adalah pengumpulan data, analisis, penyebaran program atau sistem yang meliputi semua parameter utama sumber daya tanah dan air di lembangan.  Sebuah sistem pengurusan maklumat dengan kemampuan muat turun data yang mudah dan digunakan bersama-sama dengan sokongan keputusan (ahli) sistem akan membolehkan input yang berlaku tepat pada waktunya dan tepat ke dalam proses perancangan dan pengurusan.

Dalam pergerakan terhadap pengurusan bersepadu dan berterusan lembagan saliran tersebut tidak boleh dielakkan kerana kunci pengurusan instrumen akan mengambil bentuk rancangan induk lembangan saliran yang diformulakan untuk mengatasi tuntutan keseluruhan terhadap sumber yang sedia ada, menyelesaikan konflik antara pihak berkepentingan yang berbeza, memperuntukkan sumber dengan adil dan mempertimbang kesan yang berpotensi di lembangan daripada penggunaan tersebut. Usaha dalam memupuk kerjasama lebih rapat di kalangan pihak berkepentingan untuk menangani isu alam sekitar akan diberi penekanan. Penggunaan instrumen perancangan alam sekitar seperti penilaian impak alam sekitar (EIA), penilaian strategik alam sekitar (SEA), analisis kos faedah, instrumen berasaskan pasaran dan pengauditan alam sekitar akan diperluas untuk menilai dan mengurangkan impak akibat aktiviti pembangunan. Di samping itu, penyelidikan dan pembangunan (R&D) akan dipergiat untuk terus menyokong pengurusan alam sekitar dan penggunaan sumber asli secara mampan. Usaha menambah baik perlindungan alam sekitar dan pemuliharaan sumber asli akan menyumbang kepada peningkatan kualiti hidup. Kemajuan teknologi membawa satu pilihan yang sangat pelbagai dalam pilihan tersebut dalam proses pengurusan.  Bioteknologi membolehkan penggunaan tanah pinggiran sedangkan peningkatan dalam pencemaran telah reda boleh mengurangkan sesetengah kesan yang merugikan daripada aktiviti-aktiviti manusia.  Penyelidikan dan Pembangunan (R&D) akan tetap menjadi komponen penting teknologi pada masa mendatang.

6.3        Pendekatan perlaksanaan  prinsip-prinsip asas Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu ( IRBM )

Pendekatan-pendekatan telah dilaksanakan untuk memastikan prinsip-prinsip asas IRBM mencapai keberkesanan pada tahap yang maksimum. Antara pendekatan-pendekatan yang telah dilaksanakan ialah pendekatan secara berterusan, holistik, ekuiti, dan penglibatan awam. Terdapat pelbagai polisi yang telah dilancarkan untuk memastikan pendekatan-pendekatan ini berjaya dilaksanakan. Pendekatan yang berbeza akan menggunakan polisi yang berlainan:-

6.3.1   Berterusan

Pendekatan berterusan bermakna sokongan terhadap pengurusan aliran sungai secara berkesinambungan dengan mengambil kira aspek penggunaan air sungai dan sumber daya yang menyokong kemampuan masyarakat manusia bertahan dan berkembang hingga masa depan. Sokongan ini adalah tidak terbatas iaitu tanpa merosakkan integriti kitaran hidrologi atau sistem ekologi di daerah aliran sungai yang bergantung padanya. Pada dasarnya, keadaan ini diertikan sebagai menjaga tuntutan di lembah sungai dalam "daya dukung" nya secara berlanjutan dengan mengambil kira aspek perbezaan antara pertemuan manusia dan persekitaran "keperluan" melawan pertemuan satu set yang lebih besar dari manusia yang "ingin" (tuntutan) menyediakan barang-barang dan perkhidmatan tambahan. Hal tersebut bermakna pergeseran dari pendekatan pengurusan bekalan tradisional (memanfaatkan sumber daya baru untuk memenuhi permintaan yang meningkat) adalah merupakan projek yang digalakkan, terhadap pengurusan permintaan (menguruskan permintaan untuk tetap berada di dalam sumber kuasa yang sedia ada) yang didorong oleh pemuliharaan.

Di seluruh dunia, termasuk Malaysia, pengurusan sungai secara berterusan merupakan isu berpusat dalam abad ke-21 yang  melibatkan kerjasama antara negara dan negara yang berkongsi aliran sungai yang sama.  Di Malaysia, kerajaan persekutuan boleh memulakan dasar di samping bertanggungjawab ke atas sungai kerajaan melalui perundingan dan kerjasama dengan kerajaan negeri yang mengambil bahagian. Namun, kerajaan perlu menyerahkan sebahagian dari tanggungjawabnya pada pengurusan sungai kepada seluruh pemangku kepentingan lain, iaitu kepada syarikat perindustrian, pengusaha, petani, masyarakat atau penghuni liar, Badan Bukan Kerajaan (NGO), lembaga pendidikan, nelayan, konservasionis, pelancong, masyarakat umum dan lain-lain lagi.

Semua pihak yang berkepentingan harus memulakan tindakan proaktif, bahkan perlu berkorban untuk menguruskan, melindungi, memelihara dan memulihkan sungai-sungai kita sehingga sumber ini dapat dipertahankan untuk kegunaan masa depan. Hal ini kerana sungai memainkan peranan penting kepada semua peringkat bermula daripada individu, ahli politik, penggubal dasar, syarikat swasta dan Badan Bukan Kerajaan (NGO) yang melibatkan pengambilan keputusan penyelesaian pada tahap yang sesuai, idealnya melibatkan semua pihak bermula daripada kerajaan kepada sektor swasta, NGO, masyarakat tempatan dan sekolah dalam http://www.waterwatchpenang.org/upload_files/12/Sustainable%20Management%20of%20Rivers%20in%20Malaysia%20Involving%20All%20Stakeholders.pdf ( 19/10/2010 : 10.21 pm ).

Pendekatan secara tradisional tidak mampu menguruskan masalah lembangan saliran secara bersepadu dan menyeluruh. Hal ini kerana kurangnya koordinasi dan komunikasi. Pemisahan fungsi ini sekarang dipandang sebagai kekangan bagi pengurusan sungai yang berkesan. Keadaan ini menyebabkan perubahan dalam berfikir antara pengurus sumber air dan penggubal dasar. Sidang Kemuncak Dunia, yang diadakan di Afrika Selatan tahun lalu, menyeru agar setiap negara holistik lembaga pengurusan sumber air yang berharga untuk Pembangunan Berterusan.  Baru-baru ini, Forum Air Dunia di Jepun juga menekankan perlunya pendekatan bersepadu, kerana mempunyai banyak pertemuan-pertemuan lain dan kecenderungan kepada integrasi global dalam http://www.didkedah.gov.my/jpsusa/index.php?option=com_content&view=article&id=51&Itemid=59 ( 18/10/2010 :08.45 pm )

6.3.2   Keseluruhan/holistik

IRBM bersandar pada prinsip bahawa ekosistem daerah dan aliran sungai berfungsi secara bergantungan, hal ini termasuk kawasan sumber air tawar dan sistem air tanah. Oleh kerana itu, pengurusan sungai adalah diperlukan termasuk mempertahankan ekosistem yang berfungsi sebagai tujuan penting. ' Pendekatan Ekosistem ' ini adalah prinsip utama dari Konvensyen Hayati Kepelbagaian. Lembangan Sungai yang dinamik atas ruang dan masa, dan setiap campur tangan pihak pengurusan tunggal mempunyai implikasi untuk sistem secara keseluruhan  dalam http://wwf.panda.org/about_our_earth/about_freshwater/rivers/irbm/ ( 18/10/2010 : 08.50 pm ). Berdasarkan pendekatan ini, kita harus mengakui bahawa manusia bukan hanya ‘stakeholder’, namun terdapat banyak lagi pemangku kepentingan lain. Pada dasarnya, aliran sungai terdiri daripada ekosistem dan kita harus mengakui bahawa ekosistem ini memainkan peranan sebagai kunci kepada pengguna, pembekal perkhidmatan dan regulator air sungai dan sumber air yang berpusat. Dalam mengurus dan menggunakan sumber daya ini, pendekatan holistik harus diambil yang dilengkapi oleh semua bahagian dari sistem sungai, iaitu melibatkan pelbagai hubungan (baik jangka panjang mahupun dalam jangka pendek), seperti tumbuhan, tanah-air, hulu-hilir, kuantiti-kualiti, permukaan tinggi dengan permukaan bawah tanah serta flora dan fauna. Pengurusan daerah aliran sungai yang berkesan bergantung pada pemahaman manusia yang komprehensif dari berbagai komponen dan unsur lembangan dan interaksi dan saling bergantungan.

Pemuliharaan persekitaran sungai adalah penting dalam pembangunan yang berterusan dari aliran sungai. Tanpa pemuliharaan, sumber sungai tidak akan berterusan. Sebagai manusia, masyarakat telah menempatkan peningkatan tekanan pada sumber daya sungai, penggunaan berterusan akan membahayakan baik kepada ekosistem sungai mahupun masyarakat manusia. Idealnya, penggunaan air sungai dan sumber daya harus mampu menyokong suatu masyarakat manusia makmur, namun tidak harus merosakkan integriti  sungai atau sistem ekologi di daerah aliran sungai yang bergantung padanya. Menurut Keizrul bin Abdullah (2002), masyarakat harus menjaga tuntutan keseimbangan di lembah sungai dalam "daya dukung" sebagai kegagalan penggunaan secara berterusan tentang sumber-sumber tersebut akhirnya akan memberikan kesan pada masa depan manusia.

Selain itu, jika didorong oleh eksploitasi secara segera, sedikit perancangan ke depan dan kurang perlindungan terhadap alam sekitar, maka hasilnya akan menjadi bencana tidak hanya untuk persekitaran sungai dan sistem sungai tetapi juga bagi masyarakat manusia.ListenRead phonetically Oleh itu perancangan yang rapi dan berhati-hati perlu apabila menguruskan sumber sungai bagi menjamin kualiti sungai. Sebuah persidangan ahli, pegawai kerajaan, perunding, NGO, ahli akademik dan masyarakat umum mengesyorkan bahawa sungai dan persekitaran mereka memerlukan perlindungan, pemuliharaan dan pemulihan (Chan, 2002). Persidangan ini mengesyorkan kerja daripada "Konsep Sistem Sungai Hidup" untuk melindungi sungai (Ramadasan et al., 2002). Selain itu, cadangan perlindungan dari dataran tinggi dan pengurusan lembangan bersepadu (daerah hulu dan sumber sungai). Selain itu juga, hutan, tangkapan air, tanah bukit dan lereng bukit, cadangan sungai, tanah lembap, ciri-ciri alam dan sifat sungai harus dilindungi, dilestarikan serta direhabilitasi. Laman penggunaan kawasan di daerah-daerah persekitaran yang sensitif seperti pembangunan bendungan, pembandaran, pembalakan dan penghapusan hutan bakau, dan alihan sungai harus benar-benar dikawal. Pemuliharaan tanah lembap juga penting untuk perlindungan banjir. Pemuliharaan alam sekitar daerah hulu diperlukan untuk mengawal sedimentasi, yang merupakan masalah pengurusan sungai utama (Douglas, 2002).

Pemuliharaan alam sekitar dari dataran tinggi juga sangat penting sebagai menghancurkan kesan dari ladang ke sungai. Sebagai contohnya, kes di  Cameron Highlands, sumber-sumber air tercemar dan hakisan tanah berlaku akibat pembukaan kawasan yang berlebihan dan tanah gundul pada lereng curam (Chan, 2003). Oleh kerana itu, adalah keperluan untuk membangunkan Rencana Pemulihan Sungai Nasional kepada semua sungai tercemar dan terdegradasi. Banyak negara maju "Membebaskan sungai" dari benteng, penyaluran, tanggul, halangan dan lain-lain struktur buatan seperti ini mengganggu ciri-ciri lain dan mengubah aliran sungai. Program Pembersihan Sungai Kelang menunjukkan bahawa sungai yang kotor boleh dihidupkan kembali atau dibersihkan melalui pemulihan (Chop dan Juhaimi, 2002) (http://www.epu.gov.my/html/themes/epu/html/rm9/bahasa/Bab22.pdf).

Seterusnya, penggunaan pendekatan Pengurusan Lembangan Sungai Bersepadu (IRBM) akan dipergiat untuk menambah baik kualiti air sungai dan air bawah tanah. Usaha akan ditumpukan ke arah mengurangkan bilangan sungai tercemar. Sistem pembentungan awam akan dinaik taraf dan lebih banyak loji rawatan kumbahan berpusat akan dibina untuk mengurangkan pelepasan air buangan yang tidak dirawat ke dalam sistem sungai. Perangkap am pencemar dan kolam pemendapan akan dibina di kawasan kritikal di lembangan sungai untuk mengurangkan aliran keluar punca pencemar tak diketahui. Pengawalan pengelodakan dan hakisan akan ditangani melalui pindaan undang-undang sedia ada. Penguatkuasaan akan dipertingkat lagi untuk memastikan pelepasan efluen mematuhi piawai alam sekitar supaya kualiti alam sekitar dikekalkan. Piawai interim kualiti air marin akan dikaji semula ke arah mewujudkan piawai kualiti yang komprehensif. Kajian terperinci akan dijalankan untuk menetapkan metodologi serta paramater yang bersesuaian dengan mengambil kira beban bahan pencemar dan keadaan tempatan. Di samping itu, pengawasan perairan marin akan dipergiat bagi meningkatkan pematuhan dan pengawalan pelepasan bahan pencemar secara haram.

Pelan Strategik Pengurusan Sisa Pepejal Kebangsaan (Pelan Srategik) akan dilaksanakan dengan penekanan kepada usaha menaik taraf tapak pelupusan yang tidak sanitari serta pembinaan tapak pelupusan sanitari baru dan stesen pemindahan dengan kemudahan bersepadu perolehan semula bahan buangan. Keutamaan akan terus diberi kepada pengurangan, penggunaan semula, perolehan semula dan pengitaran semula sisa serta peningkatan penggunaan bahan mesra alam seperti bioplastik. Undang-undang bagi menyelaras pengurusan sisa pepejal akan digubal bagi melicinkan  pelaksanaan strategi dan langkah yang terkandung dalam Pelan Strategik tersebut. Kempen dan aktiviti bagi meningkatkan kesedaran akan dipergiat untuk mendidik orang awam mengenai manfaat mengamalkan penggunaan secara mampan. Jabatan sisa pepejal akan ditubuh untuk melaksanakan langkah tersebut dan mentadbir dasar, perancangan dan pengurusan sisa pepejal secara holistik.

Keupayaan agensi berkenaan dalam mengurus bahan toksik dan berbahaya akan diperkukuh lagi dengan mengguna pakai sistem global yang seragam untuk pendaftaran import, pengangkutan dan pengendalian bahan kimia dan bahan berbahaya secara selamat. Pelbagai langkah juga akan diambil untuk membentuk rangka kerja bagi  memudahkan penggunaan pendekatan dan teknologi untuk merawat dan mengubahsuai sisa toksik kepada sumber yang boleh diguna semula. Bagi mempromosi penggunaan teknologi mesra alam secara meluas, industri akan digalakkan untuk mengguna pakai langkah swakawal dan menggunakan Pendekatan Kitaran Hidup (LCA) dalam proses pengeluaran dan pembangunan produk. SIRIM Berhad akan membangun Pangkalan Data Inventori Kitaran Hidup Kebangsaan untuk industri dan aktiviti utama seperti penjanaan elektrik, bekalan air, cari gali dan pengeluaran petroleum dan gas asli serta petrokimia. Pangkalan data tersebut akan membantu usaha industri untuk membangun LCA dalam proses pengeluaran dan pengilangan. Di samping itu, penemuan daripada projek perintis ekolabel akan diguna untuk membangun skim pelabelan alam sekitar kebangsaan. Langkah juga akan diambil untuk membantu dalam mengguna pakai teknologi bersih oleh enterpris kecil dan sederhana (EKS) termasuk mengenal pasti sumber pembiayaan baru daripada Bank SME.

6.3.3   Ekuiti

Ekuiti bukan bererti bahagian yang sama dari sumber-sumber sungai antara negara, negara atau orang atau komuniti manusia. Walaupun masyarakat manusia menggunakan sungai dan penyalahgunaan tanpa pertimbangan untuk "orang lain" yang mengandungi sungai-sungai, namun sungai bukanlah semata-mata milik manusia. Menurut Keizrul bin Abdullah (2002), "Manusia yang hanya salah satu daripada banyak pihak, harus menerima bahawa keinginannya tidak boleh dipenuhi dengan mengorbankan keperluan orang lain". Yang lain di sini merujuk pada flora dan fauna serta hidupan akuatik yang mendiami sungai dan persekitaran yang berdekatan. Bahkan sungai itu sendiri mempunyai tuntutan yang sah untuk sumber dayanya.

Sebagai contoh, lebihan abstrak air dari sungai-sungai telah mengakibatkan arus ekstrim rendah dan arus tersebut telah menyebabkan sungai tidak dapat "membersihkan" diri mereka sendiri. Arus rendah juga boleh mengundang kepada pencemaran, menghasilkan kualiti air yang buruk yang pada akhirnya akan memberikan kesan kepada manusia. Oleh kerana itu, manusia perlu memastikan bahawa sungai mendapatkan bahagian yang adil dari airnya. Intinya adalah bahawa abstrak air tidak boleh melebihi tahap minimum yang diperlukan untuk sungai dan penduduknya bagi menghasilkan fungsi yang berkesan. Tingkat minimum harus dipastikan melalui kajian yang luas. Seperti halnya dengan semua sumber daya alam yang lain sehingga kini telah dimonopoli oleh manusia. Masyarakat seharusnya memahami betapa pentingnya perkongsian secara adil keperluan dari sumber lembah sungai, bukan hanya di antara semua pemangku kepentingan manusia, tetapi penting di antara semua pemangku kepentingan ( termasuk sungai itu sendiri, flora, fauna dan lain-lain).

Keizrul bin Abdullah (2002) menyatakan bahawa banyak komponen dan elemen yang membentuk sebuah daerah aliran sungai harus dipandang sebagai sebahagian daripada keseluruhan yang saling bergantung, di mana tidak ada satu bahagian atau elemen yang superior atau lebih rendah daripada yang lain". Selain itu juga, ekuiti antara alam sekitar (persekitaran sungai) dan ekonomi juga sangat diperlukan. Sebagai contoh, ketika ahli politik dihadapkan dengan keputusan keras membuat pilihan antara ekonomi dan alam sekitar, mereka lebih cenderung untuk mempengaruhi terhadap ekonomi (seperti yang dipilih oleh rakyat, bukan oleh ikan, tanaman atau sungai). Sebuah contoh yang menonjol di mana ada sedikit ekuiti adalah kes pembangunan Sungai Dam Selangor telah menunjukkan bahawa kunang-kunang di muara sungai di Kuala Selangor akan binasa kerana arus rendah dan intrusi air garam selepas empangan selesai. Hal ini kerana akan menghancurkan pohon-pohon Berembang di mana kunang-kunang bergantung untuk makanan mereka. Untuk mengatasi hal ini, pemilik empangan mengatakan bahawa "Itu adalah pilihan antara memiliki air untuk orang-orang atau mempunyai air untuk kunang-kunang". Jadi tidak dapat dinafikan lagi, hasilnya adalah bahawa manusia memenangi tangan ke bawah.ListenRead phonetically

Projek-projek dalam IRBM hanya rangka dengan berpandukan prinsip iaitu harus ada pendekatan yang berterusan, secara holistik, adil dan penglibatan awam. Untuk eksekusi berjaya, memerlukan peningkatan kecekapan profesional dan politik, dan meningkatkan kapasiti kewangan, perundangan dan pengurusan. Konsep ini harus dioperasionalkan. Jabatan Pengairan dan Saliran kerana itu mengambil inisiatif untuk projek IRBM dan sangat senang melihatnya dilaksanakan sebagai usaha bersama antara Kerajaan Malaysia dan Denmark. Pendekatan IRBM merupakan cabaran bagi kerajaan air di Malaysia. Projek IRBM mengakui bahawa hubungan yang kuat antara agen-agen persekutuan dan negara merupakan asas untuk mencapai keputusan yang positif. Peluang yang tepat dan model untuk pengurusan sumber bersepadu untuk mengatasi masalah masa lalu perlu dieksplorasi dan bergerak ke depan untuk menguruskan sumber sungai.

6.3.4   Penglibatan awam

Masalah air menyatakan bahawa masalah itu sendiri berada di peringkat tempatan dan sebaik-baiknya keputusan dibuat mengenai penyelesaian-penyelesaian seharusnya dilakukan pada peringkat rendah yang sesuai melibatkan semua stakeholders (semua peringkat, semua sektor, penglibatan komuniti awam dan swasta).  Selari dengan aspirasi untuk kawalan awam, fokus itu harus ditujukan kepada orang yang menjadi kunci elemen dalam proses membuat keputusan menarik keseimbangan antara kebergantungan kerajaan dan juru teknikal (top-down) dan pemberian kuasa kepada masyarakat (bottom-up).  Langkah-langkah yang diambil oleh kerajaan untuk memperkenalkan Penilaian Kesan Sosial baru-baru ini adalah menuju ke arah ini. Kerjasama Pengambilan Keputusan (CDM) merupakan mekanisme penting dalam pengurusan sumber air kerana potensi dalam meningkatkan sistem pengurusan sumber air ini. Definisi CDM adalah usaha bersama antara institusi pemerintah, sektor swasta, NGO, masyarakat, universiti dan pihak yang berkepentingan yang bertujuan untuk meningkatkan sistem pengurusan ini melalui pertukaran maklumat meningkat di antara pelbagai pihak dalam masyarakat dan alat meningkatkan sokongan keputusan.Top-down merupakan pihak yang berada di atas dalam setiap peringkat seperti kerajaan, pihak berkuasa, pihak berkepentingan dan lain-lain.  Manakala bottom-up pula merupakan pihak yang juga memainkan peranan dalam pengurusan lembangan saliran ini.  Contohnya, masyarakat yang ada dalam negara tersebut. Maka dengan itu, IRBM memerlukan kedua-kedua top-down dan bottom-up dalam mengekalkan kualiti dan kuantiti air.

Walaupun lembangan saliran adalah satu sistem semulajadi tersendiri, namun pengurusannya telah dipecah dan diagih-agihkan melalui sempadan-sempadan pentadbiran, sempadan-sempadan politik dan mengikut objektif-objektif tertentu organisasi dan institusi yang berkepentingan.  Dikatakan bahawa walaupun sesetengah objektif organisasi lain dapat membantu objektif organisasi yang lain, tetapi sering juga terjadi pelaksanaan sesuatu program oleh satu organisasi akan menimbulkan konflik dengan organisasi-organisasi yang lain. Contohnya, pembinaan empangan untuk penjanaan kuasa elektrik boleh digunakan sebagai kawalan banjir, tetapi aliran yang terkawal menyebabkan konflik dengan keperluan pengairan di hilir boleh menyebabkan kestabilan tebing sungai, kemasukan air masin dan kerosakan kepada habitat dan hidupan air. Dr. Mohamed Roseli dan Zolkeflee, 2003:5)

7.0        Pelan tindakan yang perlu diambil bagi menjayakan Pengurusan Lembangan Bersepadu ( IRBM )

7.1        Definisi pelan tindakan

Menurut Aizzat Mohd Nasurddin et.al. ( 2006 : 114 ), pelan merupakan hala cara yang dibentuk bagi mencapai matlamat yang terbahagi kepada tiga peringkat, iaitu strategik ( pelan umum yang menjelaskan keputusan mengenai sumber, keutamaan dan langkah-langkah tindakan yang bersifat jangka panjang ), taktikal ( melaksanakan bahagian dalam pelan strategik ) dan pengoperasian ( hala cara yang digubal untuk menyokong perlaksanaan pelan taktikal namun memiliki skop yang sempit bagi tempoh jangka masa yang singkat ) serta tergolong dalam dua jenis, iaitu pelan guna sekali ( untuk mencapai tujuan yang spesifik bagi situasi yang tidak berulang dan akan dibubar setelah matlmat tercapai – program, projek dan belanjawan ) dan pelan guna berterusan ( panduan berterusan untuk melaksanakan aktiviti yang berulang sebagai panduan dalam membuat keputusan – polisi, peraturan dan prosedur ).

7.2        Model pelan tindakan Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu ( IRBM )

7.2.1   Model dalam negara

7.2.1.1 Selangor

Tun Dr. Mahathir Mohammad telah mengarahkan penubuhan Lembaga Urus Air Selangor (LUAS) pada 1999 di peringkat Negeri Selangor sebagai model institusi yang akan memainkan peranan penting dalam pengurusan bersepadu lembangan sungai dan pengurusan sumber air. Sejarah penubuhan LUAS adalah bermula dari arahan Jemaah Menteri pada Julai 1997 yang lalu yang meminta Kementerian Pertanian dan seterusnya Kerajaan Negeri Selangor supaya mengkaji cadangan bagi menubuhkan suatu badan untuk menguruskan sungai dan sumber air secara yang bersepadu dengan mengambil Sg. Selangor sebagai projek perintis dan ‘Thames River’ di United Kingdom sebagai model pelaksanaan. Sehubungan dengan itu penyelarasan peranan dan bidangkuasa antara agensi serta antara Kerajaan Negeri dan Persekutuan telah dibuat bagi mempastikan tidak wujudnya sebarang pertindihan fungsi dan tanggungjawab serta melicinkan perjalanan institusi yang baru ini.

LUAS merupakan agensi ulung di dalam pengurusan sumber air dan lembangan sungai yang dilengkapi dengan peruntukan  perundangan dan penguatkuasaan. Sekiranya perlaksanaan ini berjaya maka ia boleh dijadikan contoh atau model untuk digunapakai bagi lembangan-lembangan sungai yang lain di seluruh negara. Sebagai sebuah agensi setempat, LUAS dipertanggungjawabkan bagi mempastikan sumber air, lembangan sungai, perairan pantai  serta alam persekitaran  Negeri Selangor berada di dalam keadaan terpelihara dengan peningkatan kualiti melalui pengurusan sumber air dan lembangan sungai secara yang holistik, bersepadu dan lestari. Antara fungsi-fungsi LUAS adalah merangkumi :-

Perancangan dan Pengezonan.

Menjalankan perancangan, pengezonan, penyelidikan dan pengurusan maklumat yang bersepadu di dalam pengurusan sumber air dan lembangan sungai. Fungsi ini akan menjadi tali penghubung dengan agensi-agensi lain iaitu PBT, JPBD, institusi penyelidikan dan lain-lain. Bahagian ini adalah bahagian terpenting diperingkat awal penubuhan Lembaga.

Pengurusan Alam Sekitar.

Pengurusan alam sekitar bagi aktiviti yang diluar dari bidang kuasa Akta Alam Sekeliling 1974 dan yang telah diselaraskan dengan Pihak Berkuasa Tempatan 1976. Ini termasuklah kajian impak dan pengurusan alam sekitar bagi punca bersebaran di lembangan sungai dan zon pantai. Ia juga akan mengumpulkan maklumat dan dokumentasi untuk pemantauan dan penguatkuasaan. Bahagian ini juga akan meliputi tugasan melindungi dan memelihara eko-sistem berserta usaha-usaha meringankan impak banjir, pencemaran dan kemarau.

Pembangunan, Kendalian dan Selanggaraan.

Mengawal, mengurus dan membangunkan infrastruktur sumber air dan kawalan pencemaran berserta melaksanakan kendalian dan selenggaraannya setelah diselaraskan dengan agensi-agensi lain yang berkenaan. Bertanggungjawab terhadap tugas-tugas menyelaras program/aktiviti antara agensi, berserta melancar dan menggalakkan usaha-usaha program bersama.

Perundangan dan Penguatkuasaan.

Melaksanakan pengawal-seliaan dan penguatkuasaan dengan menetapkan peraturan, proses dan prosedur, dan melaksanakan semua fungsi dan tanggungjawab perundangan Lembaga menurut peruntukan Enakmen LUAS 1999. Ini termasuklah membangunkan undang-undang kecil, Memorandum Perjanjian (MOA) dan Memorandum Persefahaman (MOU). Ia memberikan khidmat sokongan perundangan kepada bahagian-bahagian lain Lembaga.

Perkhidmatan Korporat.

Fungsi ini adalah fungsi sokongan dan ia menyediakan khidmat pentadbiran, pengurusan sumber manusia dan maklumat perkhidmatan, pengurusan pelanggan dan perhubungan awam. Bahagian ini juga mentadbir Tabung Kewangan LUAS.

Pejabat Wilayah.

Bertanggungjawab dalam melaksanakan pelbagai polisi dan program LUAS diperingkat tempatan selaras dengan penentuan yang dibuat diperingkat ibu pejabat. Organisasi di wilayah adalah disusunatur supaya selari dengan tugasan menurut Bahagian di Ibu Pejabat, iaitu perancangan dan pengezonan (termasuk siasatan tapak dan pengumpulan maklumat), pengurusan alam sekitar (termasuk pemantauan, pengawal-seliaan dan penguatkuasaan); dan pembangunan kendalian dan selenggaraan.

 

7.2.2   Model luar negara

7.2.2.1      China

Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu ( IRBM ) di negara China adalah bermodelkan pengurusan terhadap lembangan sungai Yangtze, iaitu sungai yang terbesar di China yang menjadi tumpuan petempatan utama sebanyak 400 milion orang masyarakat China yang secara tidak langsung membawa kepada permasalahan hakisan tanah, banjir, pencemaran akibat pembuangan 25 bilion tan sampah industri ke dalam sungai sehingga menyebabkan 600 kilometer atau 73 peratus dari lembangan sungai Yangtze tercemar, kehilangan sebanyak 800 tasik dengan jumlah luas 13 000 kilometer persegi termasuk tasik Ponyang dan Donting, iaitu tasik air tawar yang terbesar di China akibat pembandaran  yang tidak segajat. Selain itu, menurut Vinod Goud Vemula et.al. ( 2004 : 2 ) pengurusan sungai Yangtze turut berhadapan dengan masalah pertindihan kuasa antara kerajaan pusat, wilayah dan bandar akibat sektor berorentasikan arus sungai yang difikirkan perlu diintegrasikan melalui Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu ( IRBM ) di bawah Akta Air China 2002 yang melibatkan peranan Suruhanjaya Sumber Yangtze, Suruhanjaya Pengurusan Sumber Perikanan Yangtze dan Biro Perlindungan Sumber Air Yangtze serta penglibatan peranan 11 wilayah kerajaan disepanjang sungai Yangtze disamping penglibatan pihak-pihak berkepentingan berdasarkan empat pelan tindakan utama, iaitu perkongsian data dan maklumat wilayah, pengintegrasian penglibatan pihak-pihak berkepentingan termasuk agensi kerajaan, keperluan proses perundingan serta mengenalpasti keperluan terhadap sumber yang akhirnya telah membawa kepada kejayaan pengurusan melalui pencapaian terhadap peningkatan kualiti air, mengurangkan banjir serta pengurusan yang bersepadu menurut Dorri G.J.te Boekhorst et.al. ( 2010 : 18 ).

 

 Rajah 4: Pengembalian fungsi tasik Dongting pada tahun 1925 – 1950 dalam Dorri G.J.te Boekhorst et.al. ( 2010 : 7 ).

7.3        Pelan tindakan Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu ( IRBM )

7.3.1   Pengurusan bersepadu sumber semula jadi

Sumber semula jadi penting kepada pembangunan negara. Kerajaan semakin memantau dan menguruskan penggunaan sumber semula jadi akibat daripada peningkatan permintaan dan tekanan terhadap sumber semula jadi untuk memastikan pembangunan yang mapan. Pengurusan sumber tanah telah dipertingkatkan melalui perancangan guna tanah yang lebih bersepadu dan peningkatan dalam penggunaan teknologi penderiaan jauh. Doktrin Perancangan dan Pembangunan Sejagat (DPPS), yang memberi perhatian kepada pembangunan seimbang dan mampan dari aspek ekonomi, sosial, kerohanian dan alam sekitar, telah dijadikan asas kepada perancangan guna tanah dan aktiviti pembangunan, seperti dalam perancangan dan pembangunan Putrajaya dan Cyberjaya.

Garis panduan bagi pelaksanaan DPPS telah dikeluarkan untuk panduan semua pembangunan di masa hadapan. Di samping itu, Jabatan Perancang Bandar dan Desa (JPBD) telah menggunakan sistem Pengurusan dan Perancangan Sumber Bersepadu (IRPM), di mana impak alam sekitar terhadap cadangan guna tanah dinilai pada peringkat perancangan dan penilaian strategik alam sekitar dilaksanakan. Kaedah ini diambil guna di Santuari Tanah Lembab Paya Indah di Selangor. Dalam tempoh Rancangan, sembilan Rancangan Struktur telah dikemaskini dan 78 Rancangan Tempatan yang mengambil kira aspek pemuliharaan dan alam sekitar telah disediakan. Langkah juga telah diambil untuk menyediakan Pelan Spatial Negara, bagi menyediakan panduan strategik untuk pembangunan, penggunaan dan pemuliharaan tanah dengan mensepadukan dasar sosioekonomi dan sektoral ke dalam perancangan fisikal. Tepu bina bandar contohya,telah dirujuk sebagai petunjuk bersepadu di dalam pengurusan bersepadu lembangan saliran (Brun & Band, 2000; Environment Protection Agency, 1997; Zandbergen, 1998 dalam Norazuan Md. Hashim et al, 2007:2) dan sedang dimajukan untuk membentuk indeks bandar yang mampu mencerminkan hubungan simbiosis di antara sektor pembangunan dan persekitaran di sesebuah bandar (Norazuan Md. Hashim et al, 2007: 2).

 Pengurusan sumber air telah dilaksanakan setelah beberapa masalah yang sangat serius timbul antaranya ialah beberapa negeri telah mengalami kejadian kekurangan bekalan air. Kejadian ini disebabkan oleh musim kemarau yang berpanjangan dan diburukkan lagi oleh peningkatan permintaan terhadap air, pencemaran sumber air dan pencerobohan pembangunan ke dalam kawasan tadahan. Dalam hal ini, Kerajaan telah menubuhkan Majlis  Sumber Air Negara pada tahun 1998 untuk menyediakan forum bagi menentukan pendekatan yang menyeluruh terhadap perancangan dan pengurusan sumber air. Kajian Sumber Air Negara bagi Semenanjung Malaysia telah disiapkan pada tahun 2000 untuk menentukan sumber dan permintaan air sehingga tahun 2050. Pendekatan lembangan sungai terhadap pengurusan air dalam negara telah dimulakan dengan penubuhan Lembaga Urus Air Selangor (LUAS) pada tahun 1999. Di samping itu, berbagai kempen diadakan dengan kerjasama badan bukan kerajaan (NGO) yang berkaitan untuk menggalakkan penggunaan air secara bijak dan pemuliharaan sungai, terutamanya melalui kempen tahunan Cintailah Sungai Kita.

7.3.2   Penglibatan pihak awam yang lebih berkesan dalam penggunaan sumber, perancangan dan mengoptimumkan pengurusan

Rancangan untuk menambahbaikkan keadaan sungai di negara kita memerlukan sokongan daripada pihak yang lain seperti orang ramai, pihak NGO dan lain-lain lagi supaya pelan yang telah kerajaan rancang dapat berjalan dengan baik. Tanpa sokongan daripada pihak orang ramai contohnya, walau seberapa banyak programyang telah dijalankan jika rakyat tidak mahu memberikan kerjasama, tentu sahaja pelan tersebut tidak akan berjaya. Contohnya Program Satu Negeri Satu Sungai adalah satu program jangkamasa pendek yang bertujuan untuk membawa agensi kerajaan tempatan beserta komuniti dan golongan muda lebih dekat kepada alam sekitar dan pengurusan sungai secara bersepadu. Program ini dirangka khusus dengan memberi penekanan kepada aspek latihan dan kesedaran serta pendidikan berkaitan sungai dan kualiti air. Melalui kumpulan sasaran yang telah ditetapkan untuk setiap negeri dan mengikut zon yang disenaraikan, peserta-peserta program akan dilatih dan diberi tunjuk ajar sewajarnya mengikut modul yang telah dibangunkan di bawah program ini. Di melatih wakil dan pegawai agensi kerajaan tempatan, pihak badan bukan kerajaan dan berkuasa tempatan program latihan di bawah Satu Negeri dan Satu Sungai ini juga melatih para guru – guru sekolah terpilih. Selaras dengan program River Ranger yang diperkenalkan oleh JPS dan Global Environment Centre, setiap para peserta yang telah mengikuti latihan bawah program ini diiktiraf sebagai Jurulatih River Ranger terlatih. Oleh itu setiap negeri yang terlibat di bawah program ini telah menubuhkan unit River Ranger mereka sendiri yang akan melatih bakal – bakal River Ranger di lembangan sungai terpilih. Bagi pihak sekolah pula guru-guru yang telah dilatih disarankan untuk menubuhkan unit River Ranger di kalangan pelajar dengan dibantu oleh pihak JPS negeri masing-masing. Pihak NGO seperti Global Enviroment Centre (GEC) telah dilantik sebagai penyelaras dan pelatih program ini yang sangat berpengalaman luas dalam bidang tersebut. Program River Ranger GEC yang diperkenalkan bawah program Satu Negeri Satu Sungai telah lama di laksanakan di peringkat sekolah – sekolah khususnya di sekitar Negeri Selangor. Di samping itu GEC juga aktif di dalam mempromosikan program bercorak pendidikan dan kesedaran bersama masyarakat tempatan di kawasan di mana GEC dilantik sebagai penyelaras projek. Antara penglibatan GEC dalam program seumpamanya adalah seperti berikut:

1)            Program penyertaan komuniti setempat dalam pengurusan sungai di Malaysia.

2)            Program pendidikan alam sekitar.

3)            Program SMART Ranger dan River Ranger.

4)            Penubuhan Kumpulan Sahabat Sungai/Tasik.

5)            Program Pembangunan Keupayaan.

Program kerjasama JPS dan GEC di bawah Satu Negeri Satu Sungai memberi tumpuan kepada Masyarakat tempatan atau sesiapa sahaja di Malaysia yang mempunyai kepentingan dan hubungan dengan Sungai serta mendiami dalam lembangan yang sama, tanpa mengambilkira siapa dan dari mana. Ini kerana program ini menyasarkan penglibatan komuniti dan anda adalah merupakan sebahagian daripada komuniti tersebut. Di samping melaksanakan program untuk mancapai objektif utama, aktiviti-aktiviti yang dirangka di bawah program ini juga mempunyai objektif khusus seperti berikut yang di harap dapat membawa satu perubahan ketara kepada agensi kerajaan, bukan kerajaan, pihak berkuasa tempatan dan golongan pelajar yang terlibat secara langsung dalam program ini. Objektif khusus perlaksanaan aktiviti bawah program ini adalah seperti berikut:

1)            Memepuk kesedaran, pemahaman, dan keupayaan di kalangan komuniti tempata dalam

pengurusan.

2)            Mempromosikan penglibatan masyarakat setempat dalam pengrusan sungai.

3)            Membangun dan mewujudkan perkongsian bijak di antara DID, NGOs, dan orang awam.

7.3.3   Memperbaiki model database, ketersediaan dan pertukaran maklumat

Model adalah perwakilan secara simbolik bagi objek-objek dunia benar mahupun yang abstrak. Manusia memodelkan pelbagai objek untuk menggambarkan keadaan objek yang sebenar. Contohnya arkitek akan memodelkan bangunan yang akan bakal dibina. Begitu juga dengan model data, ia membantu manusia memvisualisasikan struktur data untuk menilai bagaimana lengkap  dan tepatnya ia mencerminkan sistem maklumat yang bakal dibangunkan dalam lingkungan permasalahan yang hendak diselesaikan. Kekuatan model terletak pada keupayaanya menyampaikan gambaran sebenar secara berkesan dengan meringkaskan objek yang kompleks dan mengetepikan perincian yang kurang penting. Sinonim bagi permodelan data adalah proses merekabentuk pangkalan data yang merupakan salah satu aktiviti dalam kitaran hayat pembangunan pangkalan data (Mohamad Ghazali Bin Hashim et al,. 2006: 15 ) . Lazimnya dilihat hasil akhir suatu proses permodelan data ialah rekabentuk konseptual yang dipersembahkan menggunakan Entity-Relational Diagram (ER Diagram). Sebelum ini pun pendedahan sering difokuskan terhadap pendekatan Relational Database Management System (RDBMS). Selain itu, konsep Georelational merupakan konsep yang telah sekian lama digunakan dalam permodelan data GIS. Ia pada dasarnya sama dengan konsep ER dihubungkan dengan elemen spatial. Tetapi dengan perkembangan OO pada masa kini, kita didedahkan dengan satu lagi metod untuk mempersembahkan model data secara visual iaitu Unified Modeling Language (UML).

Konsep yang paling popular dalam permodelan atau rekabentuk pangkalan data ialah dengan pendekatan perhubungan entiti (Entity Relationship (ER)). Ia terdiri daripada entiti-entiti yang mempunyai atribut-atribut dan juga perhubungan diantara sesama entiti tersebut. Konep ini lazimnya lebih sesuai digunakan dalam memodelkan pangkalan data atribut yang tidak melibatkan spatial. Walau bagaimanapun, ia masih boleh digunakan dalam pembangunan pangkalan data spatial yang ringkas. Konsep pendekatan geo-relational pula awalnya telah diperkenalkan oleh Environmental System Research Institute (ESRI) sekitar tahun 70 an. Ia merupakan satu pendekatan yang sangat berguna dalam GIS kerana ia boleh menghubungkan data-data spatial dengan atribut melalui sistem ID. Tetapi data-data spatial dan atribut dikumpulkan dan disimpan di dalam suatu struktur data yang berbeza-beza.

Kaedah ini memodelkan data spaial secara layer iaitu konsep planametri. Walau bagaimanapun, di samping mempunyai kekuatannya yang tersendiri, terdapat juga beberapa kelemahan yang telah dikenalpasti. Misalnya, konsep layer yang diamalkan dalam pendekatan Geo-relational boleh mengakibatkan lewahan data yang banyak serta masalah-masalah lain seperti edge-matching. Satu konsep yang lebih terkini iaitu konsep berorientasikan objek mula mendapat tempat dalam aspek permodelan data sejak akhir-akhir ini  (Mohamad Ghazali Bin Hashim et al,. 2006: 15 ). Ia mula mempengaruhi rekabentuk sistem dan pangkalan data masakini sehingga dibentangkan dalam persidangan untuk diterima sebagai rekabentuk yang standard menggunakan notasi (UML). Di dalam GIS teknik pemodelan data ini memberi kelebihan dalam GIS kerana kemampuannya menangani ciri-ciri atau atribut dunia benar yang belum distrukturkan. Berbeza dengan konsep layer dalam pendekatan geo-relational, konsep OO memelihara integriti data kerana tanpa simpanan berbentuk lapisan, objek-objek boleh saling berinteraksi antara satu sama lain. Ini juga membantu pembangunan pangkalan data memelihara topologi antara geometri objek.

Kerjasama antara jabatan kerajaan sangat penting agar pengurusan lembangan saliran dapat dijalankan dengan lebih baik lagi. Contohnya pihak JPS dan TNB telah melakukan pertukaran maklumat yang penting agar kerja-kerja yang mereka lakukan mendapat lebih banyak hasilnya. Data-data yang sedia ada juga bukan semuanya diselia oleh pihak JPS. Sesetengahnya diperolehi dari jabatan-jabatan kerajaan atau agensi lain seperti Jabatan Kajicuaca, Jabatan Alam Sekitar, Jabatan Perancang Bandar dan Wilayah, Jabatan Ukur dan Pemetaan, Jabatan Perhutanan, Jabatan Pertanian dan lain-lain lagi. Selain menerima data, JPs juga memberi data dan maklumbalas kepada agensi-agensi kerajaan samada dalam bentuk laporan bertulis, memo, notis, ataupun cadangan teknikal. Oleh itu, JPS sentiasa bersedia dan mengambil tahu perkembangan semasa isu-isu berkaitan sungai dan lembahnya walaupun perkara-perkara tersebut bukan diletakkan khusus di bawah tanggungjawabnya. Ini bagi memastikan mereka sentiasa bersedia memberi informasi terkini pada bila-bila masa diperlukan (Mohamad Ghazali Bin Hashim et al,. 2006: 39 ).

7.3.4   Undang-undang dan perlaksanan

Setakat memiliki lambakan undang-undang bukanlah penyelesaian terbaik kepada masalah berkaitan ekosistem lembangan saliran terutamanya akan sumber air dan tanah namun akhirnya mencetuskan konflik dan pertindihan tugas akibat pemisahan aspek pengurusan dan penggunaan sumber di peringkat kerajaan persekutuan mahu pun negeri, iaitu sebanyak 40 undaang-undang kerajaan persekutuan dan 3 atau 4 enakmen bagi setiap negeri yang memaksa pengubalan undang-undang bagi mengintegrasikan perlaksanaan bersama menurut Ir Lee Chock Seng dalam Malaysia’s Experience in integrated river basin management : 3

Rajah 5: Senarai perundangan berkaitan dengan pengurusan sumber air dalam Ir Lee Chock Seng dalam Malaysia’s Experience in integrated river basin management : 8.

7.3.5   Meningkatkan keberkesanan penglibatan awam dalam perancangan dan pengurusan penggunaan sumber

Dalam konsep meningkatkan keberkesanan penglibatan awam dalam perancangan dan pengurusan penggunaan sumber, Jabatan Alam Sekitar ( JAS ) telah melaksanakan Program Kesedaran Awam melalui seminar, ceramah, dialog, bengkel, pameran dan gotong-royong untuk kumpulan sasaran seperti sektor industri, pelaksana-pelaksana projek, komuniti setempat, pelajar dan guru-guru. ( Laporan Tahunan Jabatan Alam Sekitar, 2003 : 56 )

Rajah 6: Aktiviti kesedaran di bawah Program Pencegahan Pencemaran dan Peningkatan Kualiti Air Sungai dalam Laporan Tahunan Jabatan Alam Sekitar ( 2003 : 59 ).

7.3.6   Meningkatkan kesepaduan agensi-agensi kerajaan dalam membuat keputusan

Senarai Penggubalan Undang-undang Perlembagaan Persekutuan ( LLFC ) secara umum menyatakan akan bidang kuasa air adalah dibawah tanggungjawab kerajaan negeri merangkumi sungai, tasik, saliran dan air bawah dan permukaan tanah yang secara tidak langsung menghadkan bidang kuasa kerajaan persekutuan dalam pengurusan air secara kolektif yang melibatkan aspek penawaran air, sungai dan terusan kecuali melibatkan keseluruhan negeri atau dikawal oleh satu perjanjian antara kerajaan persekutuan dengan negeri yang secara tidak langsung menyebabkan agensi-agensi kerajaan beroperasi dengan bebas berdasarkan tanggungjawab khusus yang seringkali berhadapan dengan konflik peruntukan pengurusan sumber air, banjir, perlindungan alam sekitar dan sebagainya yang memaksa kerajaan persekutuan berusaha mengasingkan fungsi dengan mengalihkan jabatan mengikut kesesuaian kementerian disamping pembentukan Lembaga Air Nasional dibawah Majlis Sumber Air Nasional yang mengambil alih dan menghadkan fungsi negeri berkaitan pengurusan sumber air menurut Ir Lee Chock Seng dalam Malaysia’s Experience in Integrated River Basin.

Agensi-agensi kerajaan utama yang harus diintergrasikan dalam pengurusan dan pentadbiran polisi pembangunan melibatkan empat kementerian utama kerajaan Persekutuan dengan jabatan pelaksana diperingkat Persekutuan dan Negeri, iaitu Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar ( Jabatan Alam Sekitar - JAS, Jabatan Pengaliran dan Saliran - JPS, Jabatan Tanah dan Galian serta Jabatan Perhutanan ), Kementerian Tenaga, Teknologi Hijau dan Air ( Jabatan Bekalan Air – JBA dan Jabatan Perkhidmatan Pembentungan -JPP ), Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani ( Jabatan Perkhidmatan Veterinar -JPV ) dan Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan ( Jabatan Kerajaan Tempatan – Pihak Berkuasa Tempatan - PBT ). Hal ini kerana, seperti yang kita Ketahui, kementerian merupakan agensi tertinggi dalam struktur pentadbiran persekutuan yang berperanan mengubal dasar, merancang, mengawal dan menyelaras perlaksanaan program-program kementerian dan jabatan pula merupakan agensi pelaksana pentadbiran yang terletak di bawah pengawasan kementerian yang dimiliki oleh Kerajaan Persekutuan serta memiliki cawangan di peringkat Negeri dan Daerah. Maka dengan pengintegrasian polisi pembangunan ini dapat memperuntukkan penggunaan lembangan saliran, habitat semula jadi dan sumber-sumber yang terdapat di dalamnya menurut M.B.Mokhtar et.al dalam Integrated Water Resources Management in Malaysia : An Effective Institutional Framework : 3.

Walau bagaimanapun, pada masa yang pengintegrasian pengurusan bersepadu turut memerlukan perkongsian tanggungjawab antara komuniti tempatan ( orang awam, pengguna, NGO, CBO, persatuan penduduk, profesionaal, media massa dan wakil masyarakat lain ) dan juga sektor swasta ( industri dan perniagaan ) yang disifatkan sebagai kunci kepada kejayaan Pengurusan Lembangan Bersepadu ( IRBM ) yang mana berbeza dengan pengurusan sumber secara tradisi atau pendekatan pengasingan kerana menurut K.Ramadasan et.al. ( 2000 ) Pengurusan Lembangan Bersepadu ( IRBM ) berkonsepkan pengurusan melalui gabunagn pelabagai disiplin, sumber dan berorentasikan sistem dengan menganggap semua masalah dan sumber di dalam satu-satu sistem saling berkait dengan melihat sistem masyarakat sebagai sebahagian daripada eko-sistem yang saling memerlukan disamping pemberian penekanan kepada penyertaan pihak-pihak berkepentingan dalam setiap peringkat pengurusan. Hal ini berikutan wujud permasalahan penglibatan pihak berkepentingan sebagai perancang, pelaksanan dan penggalak menurut Frank G.W.Jasper ( 2002 : 6 )  dalam aspek Pengurusan Lembangan Bersepadu ( IRBM ) dengan mencatatkan graf terendah dalam membuat keputusan yang bergantung kepada tahap dan pengkhususan fungsi pengurusan.

Rajah 7 : Hubungan agensi-agensi kerajaan, sektor swasta dan masyarakat sebagai perancang dan pelaksanan Pengurusan Lembangan Bersepadu ( IRBM ) dalam M.B.Mokhtar et.al dalam Integrated Water Resources Management in Malaysia : An Effective Institutional Framework : 1-4.

7.3.7   Perancangan dan pengurusan guna tanah

Perancangan dan pengurusan guna tanah merujuk kepada pengurusan sumber tanah melalui perancangan guna tanah yang lebih bersepadu berdasarkan Doktrin Perancangan dan Pembangunan Sejagat ( DPPS ) yang merupakan satu usaha dalam menangani kepincangan masyarakat dan menitiberatkan pengajaan alam sekitar dalam usaha mewujudkan kesimbangan di antara pembangunan fizikal dengan insan dari segi spritual dan nilai-nilai murni segajat untuk kemajuan negara yang berterusan berdasarkan prinsip hubungan manusia dengan pencipta, manusia dengan manusia dan manusia dengan persekitaran sebagai garis panduan dalam reka bentuk pusat bandar dan kawasan perdagangan, perumahan, perindustrian, tapak lapang, rekreasi dan landskap, tempat ibadat, pengangkutan dan lalu lintas, kemudahan masyarakat, infrastruktuf dan utiliti serta alam sekitar.

 

Rajah 8: Doktrin Perancanagan dan Pembanguan Sejagat ( DPPS ) dalam Jabatan Perancanagan Bandar dan Desa semenanjung Malaysia ( 2005 : 2 )

Jabatan Perancang Bandar dan Desa ( JPBD ) telah menggunakan sistem Pengurusan dan Perancangan Sumber Bersepadu ( IPRM ) yang menilai impak alam sekitar terhadap guna tanah pada peringkat perancangan dan penilaian strategik berdasarkan 38 garis panduan yang meliputi pembangunan kawasan pantai, pulau, kawasan terbuka, kawasan perumahan, kolam tadahan, pelupusan sisa pepejal, pemuliharaan pokok-pokok dan kawasan sensetif alam sekitar bagi mengelak peningkatan kes pencerobohan hutan simpan dan kawasan tadahan yang boleh mengakibatkan banjir kilat, kekurangan bekalan air dan tanah runtuh.

Rajah 9: Senarai garis panduan dan piawaian perancangan dan pembanguann segajat dalam Jabatan Perancangan Bandar dan Desa semenanjung Malaysia ( 2005 : 2 )

Kerajaan mempergiatkan usaha memperkukuhkan perancanagan guna tanah bersepadu bagi kawasan sensitif alam sekitar ( KSAS ) dengan menggalakan agar semua negeri mengenal pasti, menanda dan mewartakan kawasan sensitif alam sekitar sebagai KSAS negeri bagi mengelak berlakunya pencerobohan pembangunan yang tidak bersesuaian di kawasan tersebut berdasarkan Akta Perancanag Bandar dan Desa 1976 dalam usaha memperbaiki kualiti alam sekitar dan memulihara sumber semulajadi yang meliputi pembangunan semula bandar, pembangunan tanah terbiar, tercemar dan kurang dibangunkan di kawasan bandar, pembangunan tanah secara optimal dan pembangunan di kawasan tadahan bagi memperluaskan peranan pihak berkuasa yang berkaitan dalam memperkukuhkan penguatkuasaan dan penentuan zon penampan dalam mengawal penyebaran bandar dalam Rancangan Malaysia kesepuluh 2011-2015 ( 2010 : 337 ).

7.4        Keberkesanan Pelaksanaan Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu (IRBM)

                              

7.4.1   Menyediakan panduan keseluruhan mengenai pengurusan terperinci setiap aktiviti.

          Panduan yang telah diberikan seperti penggunaan reka bentuk model data telah banyak membantu pihak JPS dalam pentadbirannya. Struktur simpanan data yang sangat canggih dapat menjamin kebolehan analisis terhadap data-data yang disimpan di dalam pangkalan data dengan mengambil kira keperluan kumpulan pengguna yang berbeza ( Mohd. Ghazali et al, 2006: 75 ). Lebih baik struktur atau model yang dibina bermakna lebih mudah pangkalan data digunakan untuk membuat capaian data dan lebih banyak analisis dan aplikasi yang boleh dibagunkan. Oleh yang demikian, penstrukturan data yang baik dapat memudahkan lagi membuat pengaturcaraan untuk tujuan anlisis.

                                                                                                    

                                                                                                     Pulau Bandang.

Rajah 9: ‘Manifold Rule’ ‘Cutting –cut by’ bagi Tasek Temenggor dan Pulau Bandang dalam Mohd. Ghazali et al (2006: 76).

Gambar di sebelah menunjukkan pendekatan konsep berorentasikan objek yang mengikuti perwakilan objek mengikut ciri dan kelakuannya. Misalnya seperti Tasek Temenggor yang membentuk sempadannya sendiri apabila terdapat pulau di tengah-tengahnya. Kebaikan yang lain ialah seperti pemaparan objek dengan berkesan. Aspek ini dianggap penting juga terutama sekali jika dilihat dari aspek kartografi. Oleh itu, pemaparan objek misalnya sungai boleh dibuat sebagai garisan pada skala yang lebih kecil dan poligon di dalam skala yang lebih besar. Ini penting bagi memudahkan kefahaman pengguna melalui visualisasi dan selari dengan konsep GIS yang mementingkan pemaparan yang selari dengan kesahihan dan realiti objek. Dalam kes ini, perwakilan sungai sebagai poligon juga berfungsi mendapatkan maklumat luas permukaan sungai. Oleh itu, pemaparannya dianggap selari dengan realiti luas permukaan objek sungai tersebut.

7.4.2   Menentukan keutamaan dan keseimbangan antara setiap sektor dalam melaksanakan tindakan yang lebih jelas dan spesifik.

Menurut Ir Lee Chock Seng dalam Malaysian Experience In Integrated River Basin Management  (__: 4) dengan wujudnya banyak undang-undang dan peraturan yang telah diperkenalkan oleh agensi-agensi dan jabatan, penguatkuasaan telah menjadi kurang berkesan dan kurang daya maju. Terdapat kes yang mana satu agensi telah diberikan kuasa untuk menguruskan tetapi bergantung kepada agensi yang lain untuk melaksanakan penguatkuasaannya. Dalam sesuatu keadaan, kerjasama antara agensi sangat diperlukan dan ini selalu dihalang oleh kepentingan dan keupayaan masing-masing. Hukuman yang tidak setimpal dan kekurangan pengetahuan dalam politik juga menjadi halangan dalam penguatkuasaan undang-undang.

          Terdapat 40 Akta yanng telah digubal yang berkaitan dengan air dan tanah. Setiap negeri pula mempunyai 3 hingga 4 Enakmen. Namun undang-undang ini lebih kepada perlingungan terhadap penggunaan sumber tersebut daripada melindunginya. Perkara ini telah menimbulkan beberapa masalah. Formula yang betul perlu digubal untuk memastikan masalah yang timbul dapat diselesaikan. Oleh yang demikian, tiga buah negeri iaitu Selangor, Sabah dan Sarawak telah menubuhkan satu badan yang berkuasa penuh terhadap pengurusan lembangan saliran. Pada April 1999, Selangor telah menubuhkan Lembaga Urus Air Selangor (Selangor Waters Management)  manakala Sabah menubuhkan Enakmen Pengurusan Air Sabah (Sabah Water Resources Enactment) pada 1998 dan Sarawak menubuhkan State Water Resources Council. Enakmen ini telah ditubuhkan untuk IRBM untuk memantau dan membantu pengurusan lembangan.

8.0        Kesimpulan

Tuntasnya, sungai memainkan peranan penting sebagai suatu kawasan tadahan dan menjadi nadi kehidupan kerana air merupakan keperluan kehidupan yang utama. Namun demikian, terdapat pelbagai masalah berkaitan isu sungai. Oleh sebab itu,  Pengurusan Lembangan Saliran Bersepadu (IRBM) merupakan langkah yang  dilaksanakan oleh Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS) untuk mempertingkatkan teknik pengurusan sungai dan kawasan tadahan dalam kalangan agensi yang terlibat bagi menjamin keindahan semula jadi sungai. Prinsip-prinsip asas seperti pengaruh persekitaran, rangka kerja institusi, dan pengurusan instrumen serta teknologi dalam IRBM perlu disusuli dengan pendekatan-pendekatan yang jitu dan menyeluruh untuk memastikan keberkesanan perlaksanaan IRBM. Model-Model IRBM telah dirangka sebagai panduan asas kepada pengurusan saliran. Model IRBM dari negara China telah membuktikan bahawa Model pelaksanaan mereka telah berjaya dalam aspek pengurusan sungai di negara China. Namun demikian, Model IRBM di negara kita iatu di Sungai Langat Selangor tidak menunjukkan kesan pelaksanaan yang positif. Hal ini kerana tidak mendapat sokongan dan penglibatan secara menyeluruh daripada semua pihak. Pelan Tindakan harus  diaplikasikan secara optimum kerana Pelan Tindakan ini merupakan arah tuju atau dasar pelaksanaan untuk memastikan IRBM mencapai objektif yang sebenar.

9.0        Bibliografi

Abdullah, K. (2003). “The Need for IRBM in Malaysia”, IRBM Updates, Department of Irrigation

and Drainage (DID).

Aizzat Mohd Nasurddin et.al., 2006, Pengantar Pengurusan, Kuala Lumpur : Utusan Publications

& Distributors Sdn Bhd.

Bouwer, H. (2000). Integrated water management: emerging issues and challenges.

Agricultural Water Management,

Chan, N.W., 2003, NGOs and Community Participation in Water Management in Malaysia.    

Paper presented at the National Dialog on Effective Water Governance in Malaysia,   

29-30 September 2003, Kuala Lumpur: Organised by Malaysian Water Partnership      (MyWP) and Drainage & Irrigation Department Malaysia.

Chan, N.W. (Editor), 2002, Rivers: Towards Sustainable Development. Penang: Universiti     

Sains Malaysia.

Chop, A. K. and Juhaimi Jusoh, 2002,  The Klang River Cleanup Programme. In N W Chan    

(Ed) Rivers: Towards Sustainable Development,  Penang: Universiti Sains Malaysia.

Dorri G.J.te Boekhorst et.al., 2010, Implementing Integrated River Basin Management in China,

Ecology and Society 15 ( 2 ) : 23, 1-18.

Douglas, 2002, Sediment: A Major River Management Issue. In N W Chan (Ed) Rivers:                  

Towards Sustainable Development. Penang: Universiti Sains Malaysia.

Dungumaro, E. W. and N. F. Madulu. (2003). Public participation in integrated water resources

management: the case of Tanzania. Physics and Chemistry of the Earth, 28, 1009-1014.

Dr. Mohamed Rasli bin Zainal Abidin & Zolkeflee bin Abu Hassan. 2003.  Pengurusan Lembangan Sungai Bersepadu Halatuju Jabatan. Persidangan Tahunan Pengurus Kanan JPS Malaysia Tahun 2003. 7-9 Sept.

Ensiklopedia Dunia She-Szi Jilid 20

Frank G.W.Jaspers, 2002, Institutional arranggement for integerated river basin managment,

Netherlands : IHE Delft.

Ir Lee Chock Seng, Malaysia’s Experience in Integrated River Basin, Malaysia : Department of

Irrigation and Drainage.

Jaspers, F. G. W. 2003. Institutional Arrangement for Integrated River Basin Management Water Policy. 5.

Jaspers, F.G.W. (2001). The new water legislation of Zimbabwe and South Africa. Comparison

of legal and institutional reform, International Environmental Agreements: Politics, Law

and Economics 1, 305– 325.

Keizrul bin Abdullah, 2002, Integrated River Basin Management. In N W Chan (Ed) Rivers:     Towards Sustainable Development, Penang: Universiti Sains Malaysia Press.

K.Ramadasan et.al., 2000, Integrated River Basin Management : Conservation and Ecological

Strategies, Malaysia : Selangor.

M.B.Mokhtar et.al, Integrated Water Resources Management in Malaysia : An Effective

Institutional Framework, Malaysia : UKM Bangi Selangor.

Mohamad Ghazali Bin Hashim, Zulkepli Bin Majid, Ibrahim@Atan Bin Sipan, dan Intan Sajidah

Bte Abdul Aziz, 2006, Pembangunan Model Data Sungai Dengan Konsep Berorentasikan

Objek, Pusat Pengurusan Penyelidikan Universiti Teknologi Malaysia, hlm 2-3.

Noorazuan Md Hashim dan Asmala Hj. Ahmad. 2007. Tepu Bina Bandar: Isu Dan Kaitannya

Dengan Kesihatan Ekosisrm Lembangan Saliran. Vol 4 Issue 1. Hlm 2.

Peranan Pihak Berkuasa Perancang Tempatan Dalam Pembangunan Tanah,___, hlm 4.

Ramadasan, K., Salam, M.N.A. and Perumal, P. ,2002, Integrated River Basin Management: 

A Conservative Approach. In N.W. Chan (Editor) Rivers: Towards Sustainable Development. Penang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.

Radif, A. A. (1999). Integrated water resources management (IWRM): an approach to face the

challenges of the next century and to avert future crisis. Desalination, 124, 145-153.

Rancangan Malaysia kesepuluh 2011-2015, 2010, Putrajaya : Unit Perancang Ekonomi Jabatan

Perdana Menteri.

Shahrizaila Abdullah. 2000. Institutional Framework for Sustainable River Basin Management in Malaysia. Presented in National Conference on Sustainable River Basin Management in Malaysia. 13-14 Nov.

Vinod Goud Vemula et.al., 2004, Development of an Integrated River Basin Strategy in thr Yangtze River Basin, Japan : Kushiro International Wetland Centre.

World Wildlife Fund, WWF (2008). “Integrated River Basin Management”. Published on WWF webpage :

http://www.panda.org/about_our_earth/about_freshwater/rivers/irbm/.

Listen (http://www.didkedah.gov.my/jpsusa/index.php?option=com_content&view=article&id=51&Itemid=59)- diakses pada 17 Oktober 2010.

http://www.waterwatchpenang.org/upload_files/12/Sustainable%20Management%20of%20Rivers%20in%20Malaysia%20Involving%20All%20Stakeholders.pdf)-diakses pada 17 Oktober 2010.

http://www.didkedah.gov.my/jpsusa/index.php?option=com_content&view=article&id=51&Itemid=59#-diakses pada 18 Oktober 2010.

 http://www.epu.gov.my/html/themes/epu/html/rm9/bahasa/Bab22.pdf- diakses pada 18 Oktober 2010.